Co dzień świeży pieniądz

Dionizy Szulski
W niektórych alejkach i wolnych miejscach ustawiali się rzędem handlarze naręczni, oferując towar używany, ale nadający się jeszcze do użytku... Tu było jeszcze taniej niż w budach czy kioskach. Sprzedawano najróżniejsze towary: odzież, różne fasony używanego obuwia, chusty, narzuty, firanki, makaty ozdobne, kołnierze futrzane, bluzki, sukienki, landszafty z jeleniem, widoczki, obrazy święte, czapki, krawaty, fajansowe figurki i wiele innych "okazji"...

"Ferajniarz"
Szczególnie wryły mi się w pamięć ubrania i mundury. Żydowskie chałaty, długie wojskowe palta białych Rusków - tych, co zbiegli z Sojuza. Szyte ze sztywnego materiału, trudnego do rozpięcia, mundury stacjonującego przy ulicy 11 Listopada pułku piechoty. Ciemne płaszcze kolejarzy - na Brzeskiej mieszkało dużo kolejarzy. Eleganckie surduty wszelkiej maści farmazonów, tych, co zawsze mieli do zbycia rodzinną biżuterię lub inną "okazję".

Marek Nowakowski, pisarz
Wydarzenia polityczne 1956 roku złagodziły gorset narzucony przez władzę. Wzmógł się dynamizm, co przyniosło korzyści dla świata bazaru. Społeczeństwo zostało zróżnicowane z powodu szkół, jakie przeszło, szkoły okupacji i tej ponurej stalinowskiej szkoły powojennej, w której powstawała tak zwana wolność w cudzysłowie. Ludzie różnie się zachowywali, różnie się przystosowywali do rzeczywistości. Świat kupców został przez historię zdeprawowany. Oni mieli wykształconą w sobie biologiczną odporność egzystencjalną, która wyrażała się w tym, aby przeżyć za wszelką cenę, nie dać się utopić, zniszczyć. Zdobyć jak najwięcej środków materialnych, wszystko jedno jaką metodą.

Sergiusz Grudkowski, malarz
Kiedy został ubity interes, należało to oblać. Wszyscy szli zwykle na ulicę Brzeską. Po drugiej stronie bazaru stały ruiny budynku, a w jego piwnicach – życie. Cała kamienica rozwalona, pozostały tylko jakieś fragmenty ścian. Pamiętam, w piwnicy zalegała pluszowa, zielona kanapa ze sprężynami, które wychodziły z siedzenia. Należało ostrożnie siadać. A na stole stał bimber i kiszona kapusta. Wszyscy siedzieli zadowoleni, jedli bez chleba. Tam i nocowano, i odbywały się orgie i weseliska. Przychodził tam i element, i porządni ludzie. Wszyscy siedzieli przy świecach, czasami przy lampie naftowej. Ale to jedyne miejsce, gdzie nie zaglądała milicja, gdzie można było sobie do woli wypić. A ludzie pili bimber, który przywozili chłopi z okolicznych wiosek. Bród, smród nie do wytrzymania, ale klimat warszawski i wesoły.

Zenon Jędra, kupiec
Bazar działał od samego rana, bo chociaż bramy otwierano oficjalnie o 6, to już o 4 przyjeżdżali hurtownicy, sprzedawali towar hurtowo i już o 6 wyjeżdżali. Przyjeżdżali z całej Polski.

Bramy Bazaru zamykali o 19. Jak zaczynali to robić, to zaraz ustawiały się pod nimi kolejki, bo tu jeszcze każdy chciał wejść i ci, co zamykali, to zawsze parę złotych dostali, żeby jeszcze kogoś wpuścić. Kupcy stąd przed 20– 21 to nigdy nie wychodzili. Po 19 tej handel przenosił się na ulice i trwał co najmniej do 22 – 23. Pełno stało takich, co kupowali tanio towar od tych, co nie zdążyli sprzedać go na Bazarze i rano odsprzedawali go dalej z zyskiem. Każdy zarabiał, więc i ja chciałem spróbować.

Pan Franciszek, kupiec
To były piękne czasy, ale i człowiek był młody. Całe dni się handlowało, a nocą z drugim kolegą po Warszawie w tango. Głupi człowiek był, ale teraz nawet nie żal tych pieniędzy. Bo stówa udarzyła wtedy do głowy.

Wyobraź pan sobie nas, młodych chłopaków, z taką ilością pieniędzy, że z marynarek się wysypywało. A koledze nawet nie chciało się schylać, to dzieciaki na Ząbkowskiej za nami całą zgrają lecieli i tylko czekali, aż skapnie. Szybko zbierali, żeby kto inny nie pochwycił, żeby tym błotem się nie upaprało, a jak upaprało, to dmuchali, czyścili rękawem. I pamiętam, tak prosili, aby im dać na coca-colę czy gumę do żucia. Czasem dawaliśmy.

Pamiętam, chyba w grudniu 1976 albo 1975 roku, całą noc po wszystkich najlepszych lokalach taryfami jeździliśmy. W jednej taryfie my, w drugiej wódka, a w trzeciej nasze marynarki. Ludzie patrzyli jak na idiotów, bo wiedzieli, że władza zaraz się nam dobierze do dupy. Ale nie dobrała. Tak robiliśmy, że wszystko było na tip-top i cacy.

Elżbieta Końca, kupcowa
Żyło się ciągle na wysokich obrotach, adrenalina w nas pulsowała, ale było to warte kasy, jaką tam zarabialiśmy, często średnią pensję miesięczną mieliśmy w jeden dzień.

Po skończonej pracy część sprzedających szła na zasłużoną lufę i galaretę, czyli zimne nóżki do knajpy na Brzeskiej – „Rybackiej” lub „Małej Rybki”, lub na Ząbkowską do „Dunajcowej”. Tam dopiero towarzystwo potrafiło się bawić! Kto oskubał frajera lub zrobił dobry biznes z Ruskimi, stawiał często wszystkim po „lufie”, tam nie oszczędzano, bo nie myślano o jutrze.

Łatwo przyszło – łatwo poszło, dobra zabawa była najważniejsza.

Zenon Jędra, kupiec
Kiedy zapoznałem żonę, to automatycznie znalazłem się na Bazarze. Teściowa, Warszawianka z urodzenia, zaczęła handlować zaraz po wojnie. Najpierw handlowała pietruszką i marchewką bez żadnego obiektu. Później postawiła budkę. Jak postawiła to handlowała galanterią i dżinsem. A od 1981 roku to już tylko dżinsem.

W 1981 wziąłem ślub. Obecną żonę wziąłem z dwoma synami z jej poprzedniego małżeństwa i w 1983 roku urodziła nam się córka. Całkiem duża rodzina i należało na nią zarabiać. Więc przyszedłem tu, na ten bazar. A że nadal pracowałem w milicji, to łatwo nie było.

Praca w milicji wcale w tym nie pomagała. W Warszawie wiedzieli o mnie. Nie każdy chciał robić interesy z „psem”. Chociaż miała ona i dobre strony. W czasie stanu wojennego pozwalała na wyjazdy po towar na Oksywie, gdzie marynarze przywozili dżinsy z Hamburga. Można było spokojnie zapakować cały bagażnik i bez problemu wrócić do Warszawy, nie bojąc się posterunków po drodze.

Zacząłem sam wyjeżdżać do Niemiec, do Hamburga, do Włoch, Austrii. Później Turcja, Tajlandia, coraz dalej. Bo naprawdę można było z tego wyżyć. Tym bardziej że Bazar Różyckiego pozostawał skrawkiem naprawdę kapitalistycznej ziemi.

Żadne targowisko w Polsce nie miało pozwolenia na handel dżinsem. My mieliśmy jako rzeczami używanymi. Rachunków żadnych. Przyjeżdżał taki z towarem i spisywało się jego oświadczenie, że sprzedaje za określoną kwotę. I to wystarczało za cały rachunek.

Wtedy każdy towar stawał się atrakcyjnym. Producenci nie nadążali produkować. Wszystko, co się przywiozło, szło jak świeże bułeczki.

Kupcowa
Tajniaków zrobiło się tyle… Wszędzie się kręcili. Podsłuchiwali, podglądali, kto czym handluje. Nie można było iść ulicą z torbą, bo ona już stawała się podejrzana. Kontrolowano, co człowiek niesie, co wyjmuje z samochodu, co ma w bagażniku. Na Targowej łapali ludzi. Milicjanci z tego żyli, łapali tych, którzy przywozili towar z prowincji. Jak się nie opłacili, to towar przepadał.

Przeprowadzano fikcyjne zakupy, żeby sprawdzić, czy rejestruje się sprzedaż. Robiono rewizje w domach. Ciągle szukano sposobu, jak nas tu stłamsić. Wszystko podstępem, znienacka. Wpadali, zabierali towar, oddawali jego połowę, przetrzymywali godzinami na komendzie. Byli bardzo aroganccy, ludzie bali się choćby pisnąć. Jak kogoś złapali, to dawali potężne kary, domiary, że często człowiek był skończony. Urzędy skarbowe doliczały nawet z trzech lat wstecz. Za co? Nikt nie wiedział.

Myśmy Boga prosili, żeby oni powiedzieli nam: tyle i tyle musicie płacić i macie spokój, możecie spokojnie handlować, ale oni ciągle coś nowego wymyślali.

(z książki Piotra Kuleszy, „Niebieski syfon. Z dziejów bazaru Różyckiego”, Książka i Wiedza, Warszawa 2004, s. 108)

Policjant T.
Jeden z oficerów miał swojego „tajnego współpracownika”, no i ten podpisywał mu „etatowo” kwity na mety z wódką. Doskonale wiedzieliśmy, gdzie one są, kto tam handluje. Ale żeby zrobić sprawę, należało mieć świadka. No i ten miał takiego świadka. Jak było trzeba, to podpisywał mu oświadczenie, że w tym właśnie miejscu kupował wódkę. No i tak się złożyło (sądziła tego dnia akurat sędzina Kucyk), że jednego dnia, na wokandę wjechało kolejno 6 spraw, w których on stawał jako świadek. No to przy którejś sprawie, ta Kucyk, zaczęła rozważać, czy nie należałoby świadka skierować na przymusowe leczenie antyalkoholowe.
(z książki Piotra Kuleszy, „Niebieski syfon. Z dziejów bazaru Różyckiego”, Książka i Wiedza, Warszawa 2004, s. 66)


Policjant Z.
Szczególnie ci milicjanci, którzy pracowali w komendach rejonowych z Pragi Północ, mieli swoich informatorów. Te osoby zgodnie z papierami funkcjonowały jako tzw. osobowe źródła informacji - OZI i TW – tajni współpracownicy, którym się płaciło. Bo OZI się nie płaciło, oni mówili w celach społecznych.

Jedni mówili na tej zasadzie, że złodziejowi się coś odpuściło, a on potem coś nam opowiadał. Tak jest zresztą do tej pory. Niektórzy współpracowali, bo mieli kwity – zarabiali i mogli swój interes prowadzić w legalny sposób, a przy okazji pod tym płaszczykiem robić coś nielegalnego. Sporo osób współpracowało z nami po prostu dla świętego spokoju.Druga sprawa – jak wyprawiano na przykład imieniny na bazarze, szło się do jakiegoś znajomego, który z nami współpracował, to tam przychodzili też i inni. Ludzie gadali i dużo wychodziło właśnie w ten sposób, pocztą pantoflową. I to nam bardzo pomagało.Jak się szło do swojego informatora i porozmawiało trochę, to człowiek czasem musiał się specjalnie skropić alkoholem, żeby od niego śmierdziało, żeby sąsiad nic nie podejrzewał. Bo sąsiedzi patrzyli uważnie. Jak się wychodziło z którejś budy, to ta druga osoba już czekała, ciągnęła za rękę i stawiała gorzałę na stole, bo z tamtym się napiło, a z tym się nie napije? Ja wtedy też pozyskiwałem informacje, ludzie gadali czasem strasznie dużo. I ja wtedy się dowiadywałem przez zwyczajną zazdrość. Po prostu nadawali nieświadomie na siebie.Gdzieś tam na przykład obrobili chałupę. Przywieźli na bazar kilkadziesiąt złotych monet, chcieli opylić i trafiali do naszego informatora. Jego też się zamykało, jako osobę kupującą. I nasz informator wychodził, a ten złodziej albo morderca już zostawał w areszcie i więzieniu. Bo do transakcji nie doszło – ten nasz nic nie kupił, więc go nie zatrzymywano na długo.Nie można powiedzieć, że wszyscy z nami współpracowali, ale wielu ludzi, którzy mieli tam stałe miejsce zatrudnienia, chciało mieć spokój. Na przykład, funkcjonowała tam starsza, prawie dziewięćdziesięcioletnia kobieta, która handlowała czekoladą i czekoladopodobnymi rzeczami. Ta pani od czekolady bardzo ciekawe informacje nam przekazywała. Nikt by się nawet nie spodziewał. My nawet nie wnikaliśmy, skąd ona to wszystko wie. To była stara prażanka z dziada pradziada i może mówiła to z sentymentu, bo jej mąż był przed wojną granatowym policjantem. Jak wiedzieliśmy, że będzie akcja na słodycze, to szło się do tej babeczki i mówiło „Pani Krysiu, pani przyjdzie dzisiaj później do pracy” albo „Pani dzisiaj nie przychodzi, zrobi sobie wolne”. Ona nie musiała o nic pytać. Była charakterna, że nie poleciała i nie rozpowiedziała, że jutro będzie robiona akcja. Wiedziała, że mamy układ. Chroniło się swoich informatorów. To może wydawać się dziwne, to nie jest szlachetne, ale życie to jest jeden wielki kompromis.Mieliśmy osoby zaufane i doświadczone, które skupowały złoto. Jubilerzy mieli legalne sklepy jubilerskie i oni po prostu czasem czuli, że towar jest gorący, i przekazywali nam informacje – że przyszedł klient i jak wygląda, że jest umówiony na spotkanie w celu dogadania ceny. I szło się do tego jubilera.

Policjant U.
Raz mieliśmy zatrzymać złodzieja – niejakiego Zdziśka. Wiedzieliśmy, że jego punktem kontaktowym jest sklep „Rybka” na Brzeskiej. Idziemy tam, a „Gruba” mówi, że Zdzisiek pije w bramie pod trzynastym. Idziemy pod trzynasty. Przedstawiamy się jako chłopaki ze Szmulek, którzy mają do Zdzisia interes. Złodzieje mówią, że Zdzisiek poszedł do „Rybki”. W „Rybce” „Gruba” mówi, że Zdzisiek poszedł nas szukać do bramy. W bramie złodzieje mówią, że Zdzisiek szukał nas, ale poszedł na bazar. Jeden z nich prowadzi nas tam i wskazuje Zdziśka. Zamiast go wyprowadzić z bazaru, mój kolega zakuwa go w kajdanki na środku alei. I wtedy się zaczyna. Złodziej krzyczy, że Zdziśka przyszli porwać bandyci, którzy podają się za milicję. To standard – taki parasol ochronny stosowany przez bazarowych złodziei podczas nalotów. Wylatuje do nas dwudziestu handlarzy i otaczają nas. Wyciągam legitymację, ale nie pomaga. Zrywają z nas ubrania, okładają pięściami. Dookoła rozjuszonych handlarzy biega ten złodziej, który wszystkich podjudza. Gdyby nie wsparcie kilku ekip kolegów, byłoby źle. Kilkakrotnie na bazarze prawie doszło do linczu milicjanta. Dla naszego bezpieczeństwa pani komendant zabroniła dokonywać aresztowań na terenie bazaru.

Policjant Z.
Istniały zasady, których się nie łamało. Wiadomo, że białe jest białe, a czarne jest czarne. Teraz to wszystko zrobiło się szare.Wtedy należało być człowiekiem dla człowieka. Trzeba traktować ludzi z szacunkiem. Każdy chciał zarobić. Ale tak jak mówię, jeśli obowiązywała umowa, że nie będą robić pewnych rzeczy na bazarze, to nie robili. Kiedyś jak się dało słowo, to się go przestrzegało.

Na Targowej przy ulicy Wójcika, (obecnie Kłopotowskiego), na rogu działała restauracja „Wisła”. Nie mordownia, ale lokal, w którym można usiąść, zjeść, wypić i nie trzeba się o żuli ocierać. I któregoś razu siedzieliśmy sobie po pracy z kolegą. Jedliśmy coś, piliśmy wódeczkę i podeszło do nas dwóch bandziorów. Poznali nas – kiedyś musieliśmy ich za coś zamykać, chociaż nie pamiętam, czy to ja ich zamykałem, czy kolega. Oni chcieli, żebyśmy wyszli z nimi na zaplecze do bramy i tam wyjaśnili sobie pewne sprawy. Staliśmy na przegranej pozycji, nawet posturą to byliśmy jak Flip i Flap. No ale morda nie szklanka, się nie zbije, najwyżej zostanie obita, a siniaki kiedyś zejdą. My, jako psy, nie mogliśmy sobie pozwolić na to, żeby nas szargali przy ludziach i wyzywali.Wychodziliśmy już z nimi na zaplecze, kiedy nagle zjawiło się czterech panów. Powiedzieli do nas, żebyśmy poczekali, oni załatwią tę sprawę. Wróciliśmy więc do stolika i po kwadransie przyszedł do nas jeden z tej czwórki aniołów stróżów i powiedział: „Przepraszamy bardzo, możecie sobie panowie dalej spożywać”. Przeprosili, że w ogóle taka sytuacja miała miejsce. My nawet nie wnikaliśmy w szczegóły, o co chodziło, mogliśmy się jedynie domyślać, że ktoś za nas załatwił sprawę. Te cztery osoby były nam zupełnie nieznane. Jak się później okazało, tamtych dwóch zostało pobitych na zapleczu, wpierdziel dostali od tej czwórki, a tych czterech to świeży ludzie, którzy właśnie wchodzili w benkiel. Dostali zlecenie od szefa, który siedział w tym samym lokalu i po prostu widział sytuację.

Po dwóch czy po trzech dniach dopiero spotkaliśmy się z tym szefem na ubitej ziemi – na Bazarze, w walce o to, kto kogo przechytrzy, i on mówi tak: „A pamięta Pan trzy dni temu sytuację z »Wisełki«?” A ja mówię, że tak. „A komu macie zawdzięczać, że nie dostaliście po ryju?” I tak się wydało, kto nam pomógł.Nie ukrywam, że w tym rejonie, w którym teraz mieszkam, kilka osób też mieszkało. Przeglądając ich kartoteki się o tym dowiadywałem, znałem nawet ich adresy. I nastąpiła taka sytuacja, że żona do domu wracała, a ja byłem w pracy. To podszedł do niej mężczyzna i pytał „Może pani pomóc”. Żona, z racji tego, że pracowałem gdzie pracowałem, została raczej nieufna, ale on mówi, że zna męża, bo my na bazarze razem pracowaliśmy. I żona dała te siatki, on zaniósł do klatki, żona poprosiła, żeby już dalej nie odprowadzał. I okazało się, że owszem, pracowaliśmy razem, ale po przeciwnych stronach barykady.

Policjant U.
Dostałem służbowe mieszkanie milicyjne na Targowej pod 17-stką. Przeżyłem tam siedem lat. Nikt z milicjantów nie chciał tego mieszkania, bo wszyscy się bali. Dla mnie, biednego chłopaka z prowincji, 40 metrów z piecem węglowym i małą wanienką z kibelkiem, to był wtedy szczyt marzeń. Przełom z bandytami nastąpił dość szybko. Wyjechałem do szkoły milicyjnej. Kiedy wróciłem, moja żona płacze, że doliniarze z Różyckiego, nawyzywali ją od milicyjnych kurew.

Okazało się, że ktoś wezwał milicję, kiedy pili na podwórku. Złodzieje pomyśleli, że psy wydzwoniła moja żona. Poszedłem do nich. Siedziało ich tam jedenastu w bramie, na schodkach i pili. Postanowiłem zagrać va banque. Podchodzę i pytam, który moją żonę od kurew nawyzywał. Patrzą na mnie. Cisza. Pytam się, czy nie znajdzie się żaden twardy, który się przyzna. Oni na to mówią, że moja żona wezwała na nich z domu psy. Ja im mówię, że nie mogła wezwać, bo ja w domu nie mam nawet telefonu. Od słowa do słowa okazywało się, że jeden ze złodziei wiedział jednak, że psy wydzwoniła jakaś inna baba.

Mówię, że nie mam żalu, ale ten, który moją żonę nawyzywał, ma do niej iść i przeprosić. Bandyci kombinują, w końcu jeden mówi, że chuj, jestem psem, ale skoro tu mieszkam, to będzie trzeba ze sobą jakoś razem żyć.

Temu złodziejowi, co moją żonę nawyzywał, kazali iść, przeprosić. Poszedł, to ja mówię, że w takim razie od teraz oni się nie przypierdalają do mnie, a ja nie interesuję się tym, co robią. Na zgodę poszedłem do domu po litr rozrobionego spirytusu i wypiłem z nimi na schodach. Od tamtej pory nie było żadnych problemów. Z czasem zacząłem nawet zostawiać na podwórku otwarte auto, pilnowali mi go złodzieje. Za kilka alpag bandyci zrobili mi potem w mieszkaniu remont, zapłaciłem tylko głównemu malarzowi. Kiedy wyprowadzałem się z Targowej po siedmiu latach, to menelstwo prawie po mnie płakało.

Policjant Z.
Zauważyłem jednak, że z każdym rokiem działo się coraz gorzej. Ludzie kiedyś nie stawali się tacy zawistni: mieli swój kodeks i rządziły zasady, których nie nadużywali. Potem nie było zasad, a wolna amerykanka. Jeden na drugiego donosił, kogoś podpierdalał za głupie pięć złotych. Dlatego, żeby o mnie mówili dobrze, a nie o koledze. Kiedyś tego nie robiono. Teraz przestępca nie ma szacunku dla policjanta, ani policjant dla przestępcy. To, co mi kiedyś jeden z ludzi z drugiej strony barykady powiedział, że ja mam swój zawód, on ma swój i który jest lepszy, ma punkt. To skończyło się. Chyba wtedy, kiedy zaczęły działać zorganizowane grupy przestępcze – pruszkowska, wołomińska. Nie powiem – oni jeszcze mieli na początku jakieś zasady. Te grupy też miały jakiś kodeks. Unikały kontaktu z policją, żeby nie skrzywdzić policjanta, jak następowały porachunki, to robili tak, żeby policja nie brała w tym udziału i przede wszystkim, żeby przypadkowi ludzie nie ucierpieli. Teraz nie ma zasad, są tylko młodzi gniewni, dla których nic się nie liczy.


Policjant Y.
Dwie najbardziej znane polskie mafie to pruszkowska i wołomińska. Najbardziej znani ich przywódcy – „Pershing” po jednej stronie, „Dziad” po drugiej… I to nie przypadek, że obaj pracowali na Bazarze Różyckiego… Podstawa to umiejętne zarządzanie grupą, a jakim procederem się ona zajmuje, to już inna kwestia. I właśnie tego kierowania, dzielenia obowiązków, zasad egzekwowania zadań mogli się tu nauczyć. Nie mówiąc już o zdobyciu odpowiednich kontaktów czy po prostu życiu w cwaniackim, sprytnym środowisku kupieckim, które jak każde inne miało nosa, w co zainwestować, by zarobić i potrafiło się natychmiast przystosować do nowych warunków. Mogli się dowiedzieć, że bycie szefem grupy to nie powiedzenie „Macie kraść to i to” i na tym koniec. Tu trzeba być dyrektorem, kadrowcem i menadżerem jednocześnie. Z taką szkołą, nawet jeśli była to tylko lekcja teoretyczna – zwykła obserwacja, mogli zacząć tworzyć swoje grupy, bo wiedzieli, jak się za to zabrać. Nasiąkli tym za młodu. Tu nie trzeba było należeć do tej grupy, żeby zobaczyć, na czym polega bycie przestępcą. Wystarczyło być co dzień na bazarze, żeby to zrozumieć… I co tu ukrywać, czasami zacząć to podziwiać.
(z książki Jacka Kurczewskiego, Mariusza Cichomskiego, Krzysztofa Wilińskiego, „Wielkie bazary warszawskie: środowisko społeczne, kultura i problem społeczny”, Wydawnictwo Trio, Warszawa 2010, s. 180-181)

Policjant X.
Cała wierchuszka Wołomina, „Dziad”, jego brat, który zginął – „Wariat”. To byli ludzie bardzo bogaci, którzy pozostawali w grupie szefów benkli. Oni stali na benklu, oni wyrośli na benklu. Oni już mieli pieniądze, ale dla nich największą przyjemnością nie było to, że nie damy się złapać policji, ale ilu ludzi dziś naciągniemy.
(„Wielkie bazary warszawskie...” s. 178)

Marcin Komar, Laboratorium Reportażu
Nieuregulowana kwestia handlu stworzyła kupcom jeszcze jedną konkurencję – Wietnamczyków.

Zenon Jędra, kupiec, prezes Stowarzyszenia Kupców Warszawskich Bazaru Różyckiego
Oni mają własne hurtownie, do których Polak nie ma wstępu.Wory wożą wszystkiego. Kto to sprawdził, skontrolował? Jakie oni faktury wystawiają? Owszem, wykaże taki na fakturze, że sprowadził kurtkę za 80 groszy i odprowadzi od tych 80 groszy podatek, ale kurtkę sprzeda za 65 złotych.

Zygmunt Broniarek, dziennikarz
Kupcy na bazarze czuli się zagrożeni przez Wietnamczyków i ich tanie towary. Więcej – na początku swej działalności to Wietnamczycy ciągnęli wózki z towarami. Potem ciągnęli je Polacy zatrudniani przez Wietnamczyków.

Policjant Z.
Stadion to jest „hulaj dusza, piekła nie ma”. Podejrzewam, że nigdy na Bazarze nie było tak, jak na Stadionie Dziesięciolecia na górnej koronie, gdzie można wynająć płatnego mordercę. Oni się wcale nie ukrywali. I to kosztowało nieduże pieniądze. Za 5 tysięcy to mogła pani wskazać osobę niewygodną. Przyjeżdżał klient i robił, co do niego należało.

„GIerek”
Opustoszały bazarowe alejki, na wielu budkach zawisły kłódki. W urzędowych pokojach zawisła myśl, że dobrze byłoby, jakby bazaru nie było. Kiedyś nie pasował do Pałacu Kultury, dziś zajmuje cenne miejsce pod supermarket.

Krzysztof Wargenau
Nagle podniesiono ceny nowych stoisk. Jedno ma teraz kosztować ok. 20 tysięcy dolarów za 8 metrów kwadratowych. Kupcy zaczynają protestować. Zwracają się o pomoc do gminy, ale bezskutecznie. Zbierają podpisy przeciwko budowie nowej hali.

Pani Tereska, kupcowa
Nasz bunt przeciwko zarządowi Chodyny rozpoczął się tak, że pani Małgosi i pani Krysi zamknięto budki. Zarzucono im, że nie zapłaciły czynszu, a to była nieprawda.

Artur Pawlak, dziennikarz, z artykułu „Praskie Klimaty”, „Życie”, 6-7.01.1999
Na bazar Różyckiego wkraczają koparki. Do końca roku budki zastąpi dwanaście handlowych pasaży, kostka brukowa i stylowe oświetlenie, Wszystko w praskim klimacie. – Nikt nie wie, co tu się dzieje. Każdy boi się otworzyć usta, żeby mu budki nie wywieźli – narzekają kupcy z Różyckiego. Zarząd bazaru tydzień temu zniszczył pawilony trójce z nich.

Pani Tereska
Rozebrali pół bazaru bez zgody kupców, zaczęli stawiać jakieś ogrodzenia. A my nie wiedzieliśmy, na czym stoimy. Pół bazaru rozebrane, leją jakieś fundamenty. Nasze pieniądze, nasz teren, a my nie mamy nic do gadania.

Lilianna Duch, kupcowa (wypowiedź z artykułu „Praskie Klimaty”)
W czwartek rano przyszłam do pracy. Niestety, nie było już mojego stanowiska. Budki, towaru, nic. Puste miejsce.

Marzena Stępień, kupcowa (wypowiedź z artykułu „Praskie Klimaty”)
Roztrzaskane budki leżały na śmietniku. Nie wiedzieliśmy, co się stało z towarem. Ukradli!

Jacek Łukasik, były wiceprezes zarządu Spółdzielni Kupców Bazaru Różyckiego (wypowiedź z artykułu „Praskie Klimaty”)
Najpierw zaplombowaliśmy im budki. Oni plomby zerwali i handlowali dalej. Jak oni stosują rozwiązania siłowe, to my odpowiadamy tym samym. Towaru nie ukradliśmy, a wzięliśmy pod zastaw. Oddamy, kiedy zapłacą zaległości.

Lilianna Duch (wypowiedź z artykułu „Praskie Klimaty”)
Nie zapłaciłam. Choć wiele razy prosiłam na piśmie, nikt nie dał mi wyliczenia kosztów. Skąd mam wiedzieć, że kwota nie jest wzięta z sufitu? Płacimy czynsze zgodnie z umową podpisaną kilka lat temu z Portami Praskimi, poprzednim zarządcą terenu.

Jolanta Chodyna (wypowiedź z artykułu „Praskie Klimaty”)
Nie będę czekała na komornika. Będę usuwać kolejne budki. Są własnością spółdzielni.

Krzysztof Wargenau
Zarząd postanawia podnająć powierzchnię bazaru. W lutym 1999 roku daje do prasy ogłoszenie o naborze nowych członków spółdzielni. Według Jolanty Chodyny zgłosiło się 150 osób z całej Polski oraz firma HobbeLand (filia niemieckiej firmy posiadającej dom handlowy w Zielonej Górze). Nowi członkowie spółdzielni byli przyjmowani na podstawie niewielkiego wpisowego – 100 złotych. Resztę pieniędzy mieli wpłacić przy podpisywaniu umów na pawilony.

To nie podoba się kupcom, którzy po raz kolejny poczuli się oszukani – wcześniej kazano im od razu płacić po kilka lub kilkanaście tysięcy złotych.

Część kupców postanawia odwołać zarząd. O poradę Zenon Jędra poprosił byłego prezesa spółdzielni – Krzysztofa Włodarskiego. Ten skontaktował go z Elżbietą Cichońską i polecił ją na nową prezeskę spółdzielni.

Zenon Jędra
Trzy osoby z rady nadzorczej spółdzielni miały związki z „Dziadem”. Pozostałych pięciu członków rady nie. Ta piątka nie była zadowolona z rządów Chodyny, nie chciała mieć z nią nic wspólnego i złożyła na jej ręce rezygnacje. Nieskutecznie – powinni ją złożyć na ręce walnego – ono ich powołało. Sąd zinterpretował to jako błąd.

Dążyliśmy do zwołania walnego zgromadzenia, ale pani Chodyna nie chciała o tym w ogóle słyszeć. W końcu rozpoczęliśmy rozmowy z radą nadzorczą spółdzielni. Przekonaliśmy ją, żeby odwołała zarząd i powołała nowy ze mną, panią Elą i jeszcze czwórką kupców.

Jak tylko rada nadzorcza nas powołała, złożyliśmy wniosek do sądu gospodarczego o zarejestrowanie nowego zarządu. A że byliśmy laicy, to mimo pomocy prezesa Włodarskiego, sąd nam wniosek odrzucił.

Elżbieta Ciechońska, kupcowa
Byliśmy rozgoryczeni, bo działając według rad Włodarskiego i jego prawnika, po prostu ośmieszyliśmy się, papiery zawierały błędy, Sąd je odrzucił. A my wierzyliśmy, że wszystko jest zrobione prawidłowo.

Zenon Jędra
Bandyci grozili nam wprost, że nas załatwią. Znałem szefa ochrony na bazarze. Wszyscy wiedzieli, że to człowiek Wołomina. Usłyszałem „przyjacielską” radę: „Panie Zenku, niech się pan lepiej w to nie bawi, pan wie, czym się to może dla Pana skończyć?”.

Jolanta Chodyna
Szanuję Wołomin i Pruszków. Niech sobie robią swoje interesy, ale mnie współpraca z nimi nigdy nie interesowała. Wiem jednak, że udało im się „przekonać” jedną z osób z mojego zarządu. Ale osoba ta nie miała mojego poparcia.

Co nie znaczy, że ktoś od nas z Zarządu z nimi nie kombinował. Ale na pewno nie ja, nie pan Jerzy, nie pan Szpejer i nie Pucyńska, bo tych ludzi dobrze znamy.

Pan Jerzy, członek zarządu spółdzielni
Jak poddzierżawiliśmy teren na Markowskiej (na który kupcy mieli przenieść się na czas budowy), żeby móc płacić czynsz i zdobyć dla Spółdzielni pieniądze, to rada nadzorcza była strasznie niezadowolona. Od jednego z jej członków usłyszałem: „Już wyznaczyli za wasze głowy, pana i pani Joli, po 50 tysięcy”.

Zenon Jędra
Ale wtedy na bazarze już tak ostro się zrobiło, że 29 kwietnia 1999 roku kupcy zebrali się i pogonili stary zarząd. Wręczono im odwołania. W biurze przebywał tylko jeden członek zarządu i sekretarka – nie przyjęli tego do wiadomości. Zamknęli tylko biuro i wynieśli się z bazaru.

Krzysztof Wargenau
Znów wezwano ślusarza, który zablokował zamki. Przed biurem postawiono wartę, zarząd nie miał do niego wstępu.

Elżbieta Ciechońska
Ciągle bardzo zależało zarządowi, żeby usunąć z biura wszelką dokumentację. Wszyscy zdawali sobie sprawę, że zarząd to tylko figuranci.

Krzysztof Wargenau
Ostatecznie zwołano walne zgromadzenie spółdzielni na 8 maja 1999 roku. Odbyło się budynku Związku Nauczycielstwa Polskiego.

Zenon Jędra
Zbieraliśmy się na bazarze. Zebranie miało być o 17., a więc wszyscy trochę wcześniej zamknęli stoiska i ci, co mieli samochody, zabierali innych, a ci co się nie zmieścili, jechali tramwajami, autobusami. To zrobiła się kupa ludzi. Gdzieś z dwieście osób. Pamiętam, że zrobiła się ładna słoneczna pogoda. Kto by się spodziewał burzy?

Krzysztof Wargenau
Spotkanie zakończyło się około 19. Kiedy fałszywi członkowie spółdzielni zaczęli wychodzić z drugiej strony budynku, kupcy z Bazaru zablokowali autokary. Na Wybrzeżu powstał korek. Przyjechała policja, której kupcy przekazali sfałszowane karty do głosowania.

Zenon Jędra
Następnego dnia złożyliśmy doniesienie do prokuratury o całym tym zajściu, o popełnieniu przestępstwa. Minęło trochę czasu i znaleźliśmy się u prokuratora na przesłuchaniu. Pan prokurator popatrzył nam w oczy, rozłożył ręce i stwierdził, że nie ma żadnych protokołów z tego zajścia, nie ma żadnych dowodów, nie ma tych plików mandatów wyborczych, które zostały zatrzymane, nie ma zeznań ludzi, nie ma naszych zeznań, nie ma niczego, ani śladu. Znikło. Tak więc sprawę umorzono z powodu braku dowodów.

Elżbieta Ciechońska
Za wszelką cenę chcieli wejść do zaplombowanego biura i usunąć dokumentację, a my nie chcieliśmy do tego dopuścić. Do pierwszej bitwy doszło zaraz po wakacjach, pierwszego września. Przyjechali tuż przed 16-tą. Chodyna, ci łysi i jacyś ochroniarze.

Zamknęli bramy na łańcuch. W biały dzień! A w środku ludzie, kupcy, klienci!
I zażądali wydania dokumentów z biura. Ale nasi ochroniarze przecięli te łańcuchy, doszło do przepychanek.

„Gierek”
Zrobiło się naprawdę groźnie. Podniósł się na całym placu raban, ludzie coś krzyczeli, że z drugiej strony atakują, to my biegliśmy w tamtą stronę. Tam nawalanina. Przyjechali tacy, co lepiej nie pytać. Kiedy chcieli wejść do biura, to wszyscy się rzucili bronić.

Zenon Jędra
Potem miałem od tych mafiozów jeszcze jedną propozycję: „Wszystko możemy wam załatwić. Wyrzucimy Chodynę, dostaniecie ten swój teren, tylko będzie was to drogo kosztowało”.

Powiedzieli mi, że oni włożyli w to określone pieniądze i muszą je odzyskać. Wszystko mogą załatwić, dla tego, kto da więcej. Nawet potem, jak założyliśmy swoje stowarzyszenie, jak staraliśmy się o dzierżawę, to też mi proponowali: nie ma sprawy, chcecie dzierżawę, możemy wam to od ręki załatwić, wszystko możemy wam załatwić. Takie układy mamy, że wszystko wam możemy załatwić.

Ale ja nie chciałem tak. Nie mieliśmy takich pieniędzy. I chciałem, żeby to zostało załatwione normalnie.

Elżbieta Ciechońska
Staraliśmy się zainteresować władze tym, co tu się wyrabia. Zaczęłam chodzić na sesje rady, opowiadać, wyjaśniać. Chodziłam na wizyty do dyrektora dzielnicy, do radnych, do prezydenta Warszawy. Pisałam pisma. Robiliśmy demonstracje z transparentami, żeby zwrócić uwagę urzędników na krzywdę, która się dzieje. Ale trafialiśmy na mur obojętności albo na wrogość.

Krzysztof Wargenau, Laboratorium Reportażu
Różycowi zdecydowanie nie pomaga też sytuacja prawna.
Po kilkudziesięcioletniej walce, w 2012 roku prawa
do 2/3 bazaru odzyskują spadkobiercy Juliana Różyckiego.
Z kolei 1/3 Bazaru zarządza miasto.

Zenon Jędra
Bazar wzięliśmy pod opiekę w 1999 roku, ale nie mieliśmy szans. Tu Carrefour, tu Żabka, tu Biedronka. Obstawiono nas ze wszystkich stron.

Tymczasem mimo przeprowadzonej podwyżki, brakowało nam pieniędzy. Jeżeli na bazarze handlowało powiedzmy 130 osób, płacąc miesięcznie 300 zł brutto, to ile tych pieniędzy mieliśmy. Koszty utrzymania były 2,5 razy większe. Musieliśmy opłacić lokal, zapłacić podatek od nieruchomości, podatek do urzędu skarbowego, zapłacić za ochronę. Brakowało nam miesięcznie po 30-40 tys. zł.

Dotarło do nas pytanie: po co to trzymać? W jakim celu? Żeby później odpowiadać sądownie za to, że świadomie wprowadzało się stowarzyszenie w zadłużenie?

Walne zgromadzenie podjęło uchwałę o likwidacji Stowarzyszenia Kupców Warszawskich Bazaru Różyckiego 28 stycznia 2016 r. Na zebranie przyszło około 20 osób, tych co jeszcze najbardziej chcieli to wszystko utrzymać, ale 20 osób nie utrzyma bazaru.

Karol Bulski, przewodnik praski, mieszkaniec Pragi 
Oczywiście, że chodzi o to, żeby ten bazar ocalić. I też nie jest prawdą, że ludzie dzisiaj nie potrzebują bazaru, że wolą centra handlowe, a bazar jest czymś przestarzałym. Bazar Różyckiego ma potencjał, żeby istnieć i żeby mógł się tu folklor praski sprzęgać z handlem. To może współistnieć i wzmacniać się wzajemnie. Teraz to wszystko jest w śpiączce.

Katarzyna Fidos, bufetowa w Teatrze Powszechnym
W tym miejscu duch Pragi i Warszawy jest mocno zakorzeniony. Nie chodzi mi o to, że chcę, by wróciła przeszłość. Moim marzeniem jest, żeby działały tam kolorowe stragany w stylu bazarów, jakie można spotkać na całym świecie: w Barcelonie, w Paryżu, w Wiedniu.

Krzysztof Wargenau, Laboratorium Reportażu
Właściciele terenu nie mają jednak wspólnej wizji rewitalizacji bazaru.
W 2020 roku miasto – na swojej części – wyburzyło zrujnowane budki, wyremontowało nawierzchnię, zbudowało mały plac zabaw i postawiło kilka metalowych pawilonów, tylko kolorem przypominających stare budki, za to z dostępem do bieżącej, ciepłej wody i toalet.

Kupcy i mieszkańcy Pragi zarzucają władzom Warszawy zniszczenie Różyca. Mówią, że stracił w ten sposób swój charakter i że projekt nie był odpowiednio konsultowany. Znaczna część pawilonów stoi pusta m.in. ze względu na wysokie ceny najmu stoisk.

Co z prywatną częścią bazaru? Ta podzielona jest pomiędzy różnych udziałowców, którzy spierają się o to, jak ma wyglądać targowisko i kto faktycznie zarządza terenem. Trwa walka o wpływy.

W grudniu 2021 roku prasa informowała o kolejnych próbach przejęcia bazaru siłą przez grupę uzbrojonych mężczyzn:
Zajście miało wyglądać tak: z ciemnych samochodów wysiadło kilkunastu barczystych mężczyzn. Według świadka niektórzy mieli pałki teleskopowe. Doszło do ostrej wymiany zdań z ochroną, były przekleństwa, groźby, szarpanina. - Takie rzeczy pamiętam ostatnio z lat 90. - mówi nam najemca z bazaru. 

(z artykułu Jakuba Chełmińskego Grupa silnorękich przejęła legendarny Bazar Różyckiego. "Zaczęła się jazda w stylu lat 90.",
źródło: warszawa.wyborcza.pl, dostęp: 31.12.2021)